نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسى دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

تشخیص مرتکب در جنایات، معمایی پیچیده از نظر علمی، قانون و رویّة قضایی است. تشخیص و تعیین مرتکب از طریق ادلة شناخته‌‌شدة اثبات جنایت مانند اقرار، شهادت، قرائن و امارات ظنی بر انتساب جنایت یا سوگند و قسامه امکان‌‌‌پذیر است. هرچند تعارض ادله نیز ممکن است شناسایی و تعیین مرتکب را سخت یا غیرممکن نماید. در صورت عدم امکان شناسایی و تعیین مرتکب به دلیل تعارض دلایل اثبات جنایت یا مردد بودن مرتکب بین چند نفر معیّن یا نا معیّن، رسیدن به حقیقت دشوار خواهد بود. چهار نظریة گوناگون در قوانین و رویّة قضایی ایران بر اساس منابع فقهی و روایی مشاهده می‌شود؛ قاعدة قرعه، نظریّة سقوط قصاص و پرداخت دیه از بیت‌‌المال، نظریّة برابری مسئولیّت و نظریّة مسئولیّت تضامنی کیفری. هر کدام از دیدگاه‌های مطرح‌‌شده دارای محاسن و معایبی است، به همین جهت پذیرش یک نظریة واحد در این خصوص امکان‌‌پذیر نیست. این مقاله به دنبال طرح دیدگاه‌های گوناگون و ارائة راهکارهایی در جهت تبیین موضوع می‌باشد که در دو شمارة مستقل و چند زیر عنوان بدین شرح تنظیم شده است؛ در شمارة یک امکان مشخص نمودن مرتکب مورد بحث قرار می‌گیرد و در شمارة دو از مواردی بحث می‌شود که مشخص نمودن مرتکب امکان‌پذیر نباشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Uncertainty of the perpetrator in killing and bodily harm

نویسنده [English]

  • Abbas Shiri

Assistant Professor of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

Diagnosis of perpetrators of killing and bodily harm is a complex mystery in terms of science, law and jurisprudence. It is possible to identify the perpetrator through known reasons for proving a crime, such as confession, testimony, evidence, and suspicion of a crime or oath. However, conflicting reasons may make it difficult or impossible to identify and determine the perpetrator. If it is not possible to identify and determine the perpetrator due to the conflict of reasons for proving the crime or the hesitation of the perpetrator between certain or indefinite persons, it will be difficult to reach the truth.
There are four different theories in law and jurisprudence based on jurisprudential and narrative sources; The rule of lottery, the theory of fall of retaliation and payment of blood money from the treasury, the theory of equality of responsibility and the theory of criminal joint liability. Each of the views has its advantages and disadvantages, so it is not possible to accept a single theory in this regard.
This research, with the method of library study, seeks to propose different points of view and provide solutions to explain the issue of the uncertainty of the perpetrator and the conditions arising from it in two situations of the possibility or impossibility of detection.

کلیدواژه‌ها [English]

  • equality of responsibility
  • lottery rule
  • Qisas
  • بازگیر، یدالله، (1376)، قانون مجازات اسلامی در آیینه آراء دیوان عالی کشور، قتل عمد، چاپ اوّل، انتشارات ققنوس، تهران.
  • بطحایی، سیدهاشم (1380)، جایگاه قرعه در فقه، مندرج در مجلة مجتمع آموزش عالی قم، سال سوم، شمارة نهم، بهار و تابستان، صفحات 67 تا 80.
  • توصیف و تجلیل علمی آرای قضایی، مسایل جزایی (1)، قتل عمد (1387)، معاون آموزش قوة قضاییه، چاپ اوّل.

 

  • حسنی، نجیب (1391): رابطة سببیّت در حقوق کیفری، ترجمة دکتر سیدعلی عباس نیای زارع، چاپ سوم، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
  • رأی اصراری شمارة 11، مورّخ 11/7/1391.
  • رأی اصراری شمارة 18، مورّخ 28/11/1382.
  • رأی اصراری شمارة 2، مورّخ 25/2/1375.
  • رأی اصراری شمارة 37، مورّخ 6/9/1397.
  • رأی وحدت رویّة شمارة 717، مورّخ 6/2/1390.
  • رأی وحدت رویّة شمارة 790، مورّخ 10/4/1399.
  • رأی وحدت رویّة شمارة 799، مورّخ 15/7/1399.
  • رحمدل، منصور (1387)، قتل و صدمة بدنی در منازعه، مندرج در مجلة پژوهش‌های حقوقی، شمارة 14، نیمسال دوم، صفحات 49 الی 69.
  • زراعت، عباس (1389)، قاعدة قرعه، مندرج در فصلنامة حقوق، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، صفحات 91 تا 107، دورة 40، شمارة 101.
  • شکاری، روشن‌علی (1373)، بحثی پیرامون مادة 315 قانون مجازات اسلامی مصوّب 1370، مندرج در نشریه حقوق، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دورة 33، صفحات 35 تا 42.
  • شهری، غلام‌رضا/ ستوده جهرمی، سروش (1373)، نظریات ادارة حقوقی قوة قضاییه، در زمینة مسایل کیفری، از سال 1358 تا 1371، جلد اوّل، روزنامة رسمی کشور.
  • شیری، عباس (1400)، مسئولیّت شرکای جرم در جبران ضرر و زیان ناشی از جرم، مندرج در مجلة تخصصی دیوان عالی کشور.
  • شیری، عباس: درس‌نامة سببیّت، دورة کارشناسی ارشد دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، نیمسال اوّل، سال تحصیلی 1400ـ1399.
  • صمدی اهری، محمد هاشم (1375)، نظریّات قضایی دادستانی کل کشور در اجرای مواد 18 و 31 قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب ـ آراء جزایی، جلد اوّل، انتشارات گنج دانش.
  • علیشاهی قره جوقی، ابوالفضل/احمدی، طیبه (1397)، مبانی قاعدة «ابطال‌ناپذیری خون محترم» با رویکردی به قانون مجازات اسلامی 1392، مندرج در نشریة: مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال یازدهم، شمارة 21، بهار و تابستان، صفحات 159ـ131.
  • کاتوزیان، ناصر، (1395)، الزام‌های خارج از قرارداد، جلد دوم، چاپ 14، انتشارات دانشگاه تهران.
  • کلانتری خلیل آباد، عباس/سلیمانی پای طاق، سعیده (1394)، مسئولیّت مدنی سبب مجمل با رویکردی بر قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392، مندرج در: پژوهش‌های فقهی، دورة 11، شمارة 2، تابستان، صفحات 442ـ413، پردیس فارابی دانشگاه تهران.
  • مؤذن‌زادگان، حسنعلی (1378)، بررسی جرم صدمات بدنی در اثنای منازعه، مندرج در فصلنامة حقوق و سیاست، صفحات 23 تا 44، پاییز، شماره یک.
  •  
  • محمدی، ابوالحسن (1399): قواعد فقه، چاپ شانزدهم، انتشارات میزان.
  • مذاکرات و آراء هیأت عمومی دیوان عالی کشور (1375)، چاپ اوّل، روزنامة رسمی.
  • مذاکرات و آراء هیأت عمومی دیوان عالی کشور، (1391)، جلد 18، چاپ اوّل، چاپ روزنامة رسمی.
  • مشروح مذاکرات و آراء هیأت عمومی دیوان عالی کشور، (1397)، جلد 24 / بخش دوم، چاپ اوّل، روزنامة رسمی.
  • مشروح مذاکرات هیأت عمومی دیوان عالی کشور (1382)، جلد 9، چاپ اوّل، تهران.
  • میرحسینی، سید حسن (1387): سقوط قصاص، چاپ دوم، نشر میزان.
  • یزدانیان، علیرضا (1400)، قواعد عمومی مسئولیّت مدنی، جلد اوّل، چاپ دوم، تهران، انتشارات میزان.
  • یزدیان جعفری، جعفر (1385): معلوم نبودن مرتکب صدمات در منازعه و چگونگی جبران خسارت از زیان‌دیدة آن، مندرج در نشریة: فقه و حقوق، سال دوم، بهار، صفحات 149 تا 166.