نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه بوعلی سینا

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران

چکیده

احراز رابطة سببیت میان رفتار مجرمانه یا فعل زیانبار و نتیجه ناشی از آن، به ویژة در فرض تعدد عوامل و اسباب، یکی از دشوارترین مباحث حقوق کیفری و مسؤولیت مدنی است. این مسأله در حالتی که افراد متعددی در زمان‌های متفاوت (طولی) در وقوع جنایت مداخله می‌کنند و بین رفتار مداخله-کنندگان و نتیجه حاصله (مانند قتل) فاصله زمانی نسبتاً طولانی ایجاد می‌شود، به عنوان یک مشکل جدی و گاه یک معضل لاینحل ظاهر می‌گردد. قانون مجازات اسلامی 1392 به جای ارائه یک ضابطة روشن و قاطع در این زمینه، بیشتر کوشیده با در نظرگرفتن حالت‌ها و برخی شرایط خاص راهکارهایی ارائه نماید. بر این اساس، در صورت تعدد مباشر به صورت عرضی، نتیجه به حساب تمام عوامل گذاشته می‌شود و در حالت طولی، ممکن است مباشر اخیر ضامن باشد یا مباشر نخست و یا هر دوی آنها. همچنین، در فرض تعدد اسباب به صورت عرضی حُکم به تساوی مسؤولیت داده شده و در صورت دخالت طولی، به شرط غیرعمدی جنایت، سبب مقدم در تأثیر ملاک قرار گرفته است. به علاوه، در اجتماع سبب و مباشر، بدون اینکه ضابطه مشخصی ارایه گردد، عاملی که خسارت منتسب به اوست، مسؤول شناخته شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Obtaining of causal relationship in the premise of intervention of multiple factors on felonies and damages (According to the Islamic Penal Code in 1392)

نویسنده [English]

  • Hadi Rostami 1

1

2

چکیده [English]

Obtaining of causation between act and result, in particular in case of a multiplicity of causes especially in the premise of multiplicity of factors and instruments is one of the most difficult issues in the criminal law and civil responsibility. When multiple people at different times (longitudinal) are involved in the felony and a relatively long period of time is created between the interveners' behavior and the result of it (such as murder), this subject appears as a serious problem and sometimes as an unsolvable dilemma. Penal code act of 1392 has also mostly attempted to provide solutions under certain conditions instead of offering a clear criterion. Accordingly, in the case of intervention of direct multiple individuals in the same time, the result is put into account all factors and otherwise, may be responsible for recent perpetrator or first or both. Also, in case of more than indirectly involved multiple factors simultaneously all equally are responsible and otherwise, Otherwise, on the condition that felony is unintentional, the person who is responsible to intervene earlier. In addition, the direct and indirect involvement in the community, without being presented certain criteria, factors that damage or crime attributed to him, is responsible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • causation
  • cause
  • steward
  • felony
  • damage
- آقایینیا، حسین ( 1393 )، جرایم علیه اشخاص (جنایات )،چاپ دوازدهم، تهران : بنیاد
حقوقی میزان.
- اردبیلی، محمدعلی ( 1392 )، حقوق جزای عمومی ، چاپ سی ام، تهران : بنیاد حقوقی میزان.
- بادینی، حسن ( 1384 )، فلسفه مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشار.
مسئولیت محض؛ مبانی و » ، - بادینی، حسن؛ شعبانی کندسری، هادی و رادپرور، سجاد
. مجله مطالعات حقوق تطبیقی، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1391 ،« مصادیق
- بازگیر، یدالله ( 1376 )، قانون مجازات اسلامی در آیینه آراء دیوان عالی کشور - 2، قتل
شبیه عمد و خطای محض، چاپ اول، تهران: انتشارات ققنوس.
- سپهوند، امیرخان ( 1388 )، جرایم علیه اشخاص، چاپ سوم، تهران: مجمع علمی و
فرهنگی مجد.
مجله ،« اجتماع سبب و مباشر در قانون مجازات اسلامی 1392 » ، - صادقی، محمدهادی
.97- 1393 ، ص 123 ، مطالعات حقوقی، ش 2
- صفایی، سیدحسین و رحیمی، حبیبالله ( 1393 )، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از
قرارداد)، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.
در کتاب توجیه و نقد رویه قضایی، ،« ماهیت و قلمروی دیه » ،( - کاتوزیان، ناصر ( 1377
چاپ اول، تهران، نشر دادگستر.
- کاتوزیان، ناصر ( 1387 )، الزامهای خارج از قرارداد، مسئولیت مدنی: قواعد عمومی،جلد
اول، چاپ هفتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- گلدوزیان، ایرج ( 1389 )، ندای انصاف و عدالت، چاپ اول، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
- لفیو، واین، آر ( 1390 )، سببیت و قتل در نظام کیفری ایالات متحدة آمریکا ، چاپ دوم،
تهران: بنیاد حقوقی میزان.
مجله ،« رابطه سببیت در قانون مجازات اسلامی 1392 » ، - محسنی، فرید و نصیر ملکوتی
.135- 1394 ، ص 159 ، حقوقی دادگستری، ش 91
- محسنی، مرتضی ( 1375 )، دورة حقوق جزای عمومی ، پدیدة جنایی، جلد دوم، چاپ
اول، تهران: گنج دانش. 170
فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال چهارم، شماره پانزدهم، تابستان 1395
- مرعشی، سیدمحمدحسن، ( 1379 ) دیدگاه های نو در حقوق کیفری اسلام ، جلد دوم،
چاپ اول، تهران: میزان.
- مصطفیزاده، فهیم ( 1392 )، قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در پرتو نظرات شورای
نگهبان، چاپ اول، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
- میرمحمد صادقی، حسین ( 1392 )، جرایم علیه اشخاص ، چاپ یازدهم، تهران: بنیاد
حقوقی میزان.
- هارت، اچ. ال. ای. ( 1389 )، سببیت در حقوق (حقوق کیفری )، چاپ اول، تهران : بنیاد
حقوقی میزان.
- اردبیلى، احمد بن محمد ( 1403 )، مجمع الفائدة و البرهان، ج 13 ، اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
- اصفهانى (فاضل هندى )، محمد بن حسن ( 1416 )، کشف اللث ام و الإبهام عن قواعد
الأحکام، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
- تبریزى، جواد بن على ( 1428 )، تنقیح مبانی الأحکام - کتاب الدیات، چاپ اول، قم، دار
الصدیقۀ الشهیدة (س).
- حائرى، سیدعلى ( 1418 )، ریاض المسائل، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت (ع).
- حلی (محقق)، جعفر بنحسن ( 1408 )، شرائع الإسلام، ج 2، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان.
- حلّى (علامه)، حسن بن یوسف ( 1388 )، تذکرة الفقهاء، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت
علیهم السلام.
-حلّى (علامه)، حسن بن یوسف( 1413 )، قواعد الأحکا،م چاپاول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- حلّى (علامه)، حسن بن یوسف ( 1420 )، تحریر الأحکام ، چاپ اول، قم، مؤسسه امام
صادق (ع).
- خمینى، سید روح اللّه (بیتا)، تحریر الوسیلۀ، چاپ اول، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم.
- خوئی، سید ابوالقاسم ( 1422 )، مبانی تکمله المنهاج، القصاص و الدیات، قم: مؤسسه احیاء
آثار الإمام الخوئی.
- عاملی (شهید ثانی)، زینالدین ( 1413 )، مسالک الأفهام ، ج 12 و 15 ، اول، قم : المعارف
الإسلامیۀ.
احراز رابطۀ سببیت در فرض مداخله عوامل گوناگون در جنایات و خسارات مالی ... 171
- عاملى، سیدجواد ( 1419 )، مفتاح الکرامۀ، ج 18 ، اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
- عراقى، آقاضیاء ( 1414 )، شرح تبصرة المتعلمین، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعۀ فی شرح تحریر الوسیلۀ - الدیات، چاپ اول، قم،
مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام.
- مراغی، عبدالفتاح ( 1418 )، العناوین الفقهیه، ج 2، چاپ الأولی، قم : مؤسسه النشر
الاسلامی.
- نائینی، میرزا محمدحسین ( 1418 )، منیه الطالب، مقرر: شیخ موسی خوانساری، ج 2، قم،
موسسه النشر الاسلامی.
- نجفی (کاشف الغطاء )، محمدحسین ( 1359 )، تحریرالمجله ، ج 2، طهران - قم، مکتبه
النجاح.
- نجفی، شیخ محمدحسن ( 1404 )، جواهرالکلام، چاپ هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- نجفى (کاشف الغطاء)، حسن بن جعفر ( 1422 )، أنوار الفقاهۀ - کتاب الغصب، چاپ اول،
نجف اشرف، مؤسسه کاشف الغطاء.
- نراقى، مولى محمد بن احمد ( 1422 )، مشارق الأحکام، چاپ دوم، قم، کنگره نراقیین ملا
مهدى و ملا احمد.
- هاشمى شاهرودى، سیدمحمود، با همکاری جمعی از پژوهشگران ( 1423 )، موسوعۀ الفقه
الإسلامی، ج 9، چاپ اول، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت (ع).
 
- Coleman, Jules (1992), Risks and Wrongs, First Published, Cambridge
Studies in Philosophy and Law, Cambridge University press.
- Gray, Christopher Berry (1999), the Philosophy of Law: An Encyclopaedia,
Vol. I, Garland Publishing, INC.
- Hart, H. L. A. & Honoré, Tony (1985), Causation in the Law, second
edition, Clarendon Press, Oxford.
- Honoré, Tony (1995), “Necessary and Sufficient Conditions in Tort Law”,
in Philosophical Foundations of Tort Law, Collection of Essays, First Published,
Clarendon Press, Oxford.
- Mazeaud, J. H. L. et Chabas, F. (1978), Lecons de droit civil, t. II, 1er vol,
6eme éd. Paris.
- Stapleton, Jane (2001), Unpacking Causation, Edited by Peter Cane and
John Gardner, Hart Publishing, Oxford-Portland Oregon