نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

چکیده:
یکی از ارکان تشکیل‌دهنده جرم، عنصر معنوی است و از اجزاء مهم عنصر معنوی، علم مرتکب به وصف مجرمانه رفتارش است. اما این جزء مهم در گذر زمان، در قالب اصل مفروض بودن علم به حکم، خلاصه و از واقعیت خود تهی گشته و همین امر نیز باعث شده که ابعاد مختلف آن کمتر مورد توجه قرار گیرد. جهل به حکم دارای گونه‌های مختلفی است که تأثیرگذاری آنها بر مسئولیت کیفری، به یک اندازه نیست. جهل حکمی مستقیم، جهل حکمی غیرمستقیم غیرکیفری و جهل حکمی غیرمستقیم کیفری، سه گونه‌ جهل حکمی هستند که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته‌اند و ضمن تببین مفهوم هر یک، تأثیر آنها بر مسئولیت کیفری ارزیابی شده است. جهل حکمی مستقیم ناظر به زمانی است که مرتکب، نسبت به اصل حکم کیفری موجد جرم جاهل بوده است. در مقابل، جهل حکمی غیرمستقیم، هنگامی مطرح می‌شود که  در یک حکم کیفری، به طور صریح یا ضمنی، به حکمی دیگر ارجاع داده شده و مرتکب نسبت به حکم اخیر جاهل است. این نوع جهل، بسته به ماهیت قانون ثانوی که مرتکب نسبت به آن جاهل بوده است، به «جهل حکمی غیرمستقیم غیرکیفری» و «جهل حکمی غیرمستقیم کیفری» تقسیم می‌شود. گونة نخست، که به‌غلط در بسیاری از منابع به عنوان جهل به موضوع توصیف شده است، باعث رفع مسئولیت کیفری مرتکب می‌شود و گونه دوم، می‌تواند تخفیف مجازات مرتکب را در پی داشته باشد. گونه سومی از جهل حکمی غیرمستقیم نیز در حقوق کیفری ما قابل تصور است و آن هنگامی است که مرتکب، نسبت به حکم شرعی مؤثر در حکم کیفری جاهل بوده است. قانون مجازات اسلامی در باب جهل حکمی غیرمستقیم و نیز جهل به حکم شرعی، حکم کلی و دقیق ندارد و لازم است که مقنن در خصوص رفع این نقصان تدبیری بیاندیشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Mistake of Law as an Excuse

نویسنده [English]

  • mehdi sabori pour

چکیده [English]

 
 
One of the main factors affecting criminal culpability is mens rea and one important element of mens rea is knowledge of law. But this important factor is not exhaustively analyzed in the literature. Three kinds of ignorance of law have been analyzed in this article; one of them is direct mistake of law and two others are indirect mistake of law (or mistake of different law). Indirect mistake of law can be divided into two kinds: First, ignorance of different non-criminal law. In this kind of ignorance, perpetrator is not aware of a civil, tax, custom, marital or other kinds of non-criminal law. This kind of ignorance is an excusing factor. Second, ignorance of different criminal law. This kind of ignorance is not an excuse but can act as a mitigating factor. There is a third type of ignorance, which is exclusive to Iranian criminal law, which is about a canon law. None of these three kinds of ignorance have clear regulations in Islamic Penal Code and Legislature needs to enact related laws.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Mistake
  • Knowledge of Law
  • Mistake of different law
  • Criminal Responsibility
 
،« تأثیر جهل یا اشتباه بر مسئولیت کیفری در حقوق آمر یکا » ،( - آقایینیا، حسین ( 1379 .3- فصلنامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 50 ، صص. 40
مطالعه تطبیقی جهل بسیط متهم و آثار آن در » ،( - آقایینیا، حسین؛ زهروی، رضا ( 1388
حقوق کیفری ایران و آمریکا، فصل نامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی ،« فقه امامیه  .1- دانشگاه تهران، دوره سی و نهم، شماره 4، صص. 19
- اردبیلی، محمدعلی ( 1392 )، حقوق جزای عمومی، جلد دوم، چاپ بیست و هشتم، تهران: انتشارات میزان.
- بولک، برنار ( 1382 )، کیفرشناسی، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ سوم، تهران: انتشارات مجد.
مجله فقه و ،« قاعده درأ در فقه امامیه و حقوق ایران » ،( - حاجی دهآبادی، احمد ( 1384 .33- حقوق، شماره 6، صص. 62
- حسینی، سیدمحمد ( 1383 )، سیاست جنایی در اسلام و جمهوری اسلامی ایران، تهران : انتشارات سمت.
تأثیر جهل حکمی بر مسئولیت کیفری » ،( - ساریخانی، عادل و داوود کرمی گلباغی ( 1389
.57- مجله مطالعات حقوقی، دوره دوم، شماره 2، صص. 82 ،« از منظر فقه امامیه
جهل بهحکم و رافعیت آن نسبت به مسئولیت کیفری » ،( - سجادینژاد، سید احمد ( 1388
.97- آموزههای فقه مدنی، شماره 3، صص. 118 ،« در فقه امامیه
- شیری، عباس ( 1388 )، جلوههایی از عدالت ترمیمی در حقوق اسلامی، در : اندیشه هایی در حقوق اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
- صفاری، علی ( 1384 )، کیفرشناسی و توجیه کیفر، در : علوم جنایی (گزیده مقالات
آموزشی برای ارتقاء دانش دستاندرکاران مبارزه با مواد مخدر در ایران )، جلد دوم،، تهران : انتشارات سلسبیل.
- گلدوزیان، ایرج ( 1381 ). بایستههای حقوق جزای عمومی، چاپ ششم، تهران: میزان.
- محمودی جانکی، فیروز ( 1383 )، مبانی، اصول و شیوههای جرم انگاری، رساله دکتری حقوق جزا و جرمشناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
رفع مسئولیت کیفری بر اثر جهل حکمی 87
- Dubber, Markus, & Hornle, Tatjana (2014). Criminal law: A Comparative Approach, Oxford: Oxford University Press.
- Fletcher, George (1978). Rethinking Criminal Law, Boston: Little-Brown & Co.
- Husak, Douglas (2010). "Mistake of Law and Culpability", Criminal Law and Philosophy, Volume 4, Issue 2, pp 135-159.
- Leonard, Gerald (2000). "Rape, Murder, and Formalism: What Happens if We Define Mistake of Law?", Boston University School of Law Working Paper No. 00-09.
- Lippman, Matthew (2013). Contemporary Criminal Law, Chicago: SAGE Publications.
- Simons, Kenneth (2008). "Mistake of Fact or Mistake of Criminal Law?
Exploring and Defining the Distinction", Boston University School of Law Working Paper No. 08-32.
- Simons, Kenneth (1990). "Mistake and Impossibility, Law and Fact and Culpability: A Speculative Essay", Journal of Criminal Law and Criminology,
Volume 81, Issue 3, pp 447-517.
- Simons, Kenneth (2012). "Ignorance and Mistake of Criminal Law, Noncriminal Law, and Fact", Ohio State Journal of Criminal Law, Volume 9, No. 2. Pp 487-543.
- Van Verseveld, Annemieke (2012). Mistake of Law, Excusing Perpetrators of International Crimes, Netherlands: T.M.C. ASSER PRESS.
- Yaffe, Gideon (2009). "Excusing Mistakes of Law", Philosophers Imprint, Volume 9, No. 2, pp 1-22.