نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• نسرین مهرا ¹
• بهزاد جهانی ²

¹ دانشیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه شهید بهشتی

² دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

 
دستگیری متهمان و مقابله با برهم زنندگان نظم عمومی، وظیفهای است که پلیس به نمایندگی
از عامه مردم انجام میدهد؛ اما قانونگذاران در شرایطی این حق را به صاحبان اصلی آن، یعنی
شهروندان نیز دادهاند تا در صورت مواجهه با جرم، با استفاده از قوه قهریه، متهم را دستگیر و تحویل
مقامات قانونی دهند. مقاله پیش رو به بررسی پیشینه، شرایط و حدود مداخله شهروندان در
دستگیری متهمان در نظام حقوقی ایران و انگلستان که خاستگاه نظریه دستگیری شهروندی است،
میپردازد. در نظام کامن لا، دستگیری شهروندی مبنایی تاریخی دارد و اکنون نیز شهروندان
انگلیسی در جرایم با کیفرخواست و باوجود شرایطی دیگر، حق دستگیری متهمان را دارند؛ اما در
نظام حقوقی ایران و برای نخستین بار، قانونگذار در تبصره یک ماده 45 قانون آیین دادرسی
کیفری مصوب 1392 باوجود سه شرط ارتکاب جرایم خاص، مشهود بودن جرم و عدم حضور
ضابطان دادگستری، حق انجام اقدامات لازم برای جلوگیری از فرار مرتکب و حفظ صحنه جرم را
به مردم داده است. این مطالعه تطبیقی نشان میدهد دو معیار کلی ارتکاب جرایم خاص و اصل
ضرورت، مهمترین شرایط دستگیری شهروندی در حقوق ایران و انگلستان محسوب میشود.
هرچند تصریح بهحق دستگیری توسط اشخاص عادی در قانون ایران بهخودیخود رویکرد مثبتی
است؛ اما ازآنجاکه ابهامات موجود میتواند از یکسو، مشارکت شهروندان را کاهش دهد و از
دیگر سو، احتمال سوءاستفاده از این حق را افزایش دهد، بازنگری و اصلاح قانون ضرورت دارد.
این بازنگری در راستای ابهامزدایی از مواردی مانند مصادیق جرایم قابل دستگیری، حدود اقدامات
و اختیارات دستگیر کننده، مسئولیتهای قانونی او در صورت اشتباه و حقوق دفاعی اشخاص
دستگیرشده خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

• دستگیری
• شهروند
• متهم
• پلیس
• کامن لا

عنوان مقاله [English]

Citizen's Arrest in Legal System of Iran and England

نویسندگان [English]

• Nasrin Mehra ¹
• Behzad Jahani ²

چکیده [English]

Arresting suspects and fighting against the disturbers of public order are
the duties of police which are done by them as representative of people.
However, lawmakers under some circumstance have granted this right to its
original owners, i.e. the citizens. That being so, they are entitled to use force
in order to arrest and hand over accused to the legal authorities. Present
article reviews the history, circumstances and scope of citizens intervention
regarding the arrest of the accused in the legal system of Iran and England
where the origin of the citizen’s arrest theory is. In the common law, citizen's
arrest has the historical basis and now citizens of English, in Indictable
offences with other circumstances, have the right to arrest the accused.
However, in the Iranian legal system and for the first time, the legislator has
granted people the right of taking necessary actions in order to prevent the
offender from escaping and protecting the crime scene based the Article 45
of the Code of Criminal Procedure (2014). This right is conditional due to
the three conditions: just especial crimes, crime shall be evident and the
absence of law enforcers.

کلیدواژه‌ها [English]

• Arrest
• Citizen
• Accused
• Police
• Common law system