فقه و حقوق اسلامی
حسین خدایار
چکیده
برابر یک انگاره رایج و شناختهشده فقهی، مجازاتها در اسلام، از یک نظام دوگانه پیروی میکنند. بر این پایه، جدای از جنایات، کیفرها ناگزیر یا حد هستند، یا تعزیر. البته این انگاره رایج، ماهیتاً غیرمنصوص و تخریجی است و منجر به شکلگیری انگارههای نامنصوص دیگری نیز شده است. از جمله اینکه، به دلیل «دونالحد» بودن کیفرهای تعزیری، ...
بیشتر
برابر یک انگاره رایج و شناختهشده فقهی، مجازاتها در اسلام، از یک نظام دوگانه پیروی میکنند. بر این پایه، جدای از جنایات، کیفرها ناگزیر یا حد هستند، یا تعزیر. البته این انگاره رایج، ماهیتاً غیرمنصوص و تخریجی است و منجر به شکلگیری انگارههای نامنصوص دیگری نیز شده است. از جمله اینکه، به دلیل «دونالحد» بودن کیفرهای تعزیری، مجازاتهای سلب حیات و قطع عضو، در هر حالی حدی هستند، حتی اگر در روایات به آنها حد اطلاق نشده باشد. این امر به نوبه خود، شناخت ماهیت برخی از مجازاتها را دشوار ساخته است. چالشهای پایانناپذیر، در شناخت ماهیت کیفرهایی با عنوان «تعزیرات منصوص» از این جمله است. همچنین، ظاهراً، شکلگیری عنوان مجرمانه مستقل «افسادفیالارض» نیز ریشه به محظورات ناشی از انگاره «دوگانگی کیفر» میبرد. ملاحظه کاربرد حد و تعزیر در قرآن کریم و روایات، نشان میدهد که انگاره «دوگانگی کیفر در اسلام» پشتوانه محکمی ندارد و میتوان با عنایت به کاربردشناسی حد و تعزیر، و مبتنی بر اجتهاد و استنباط روشمند، ایده «چندگانگی کیفر در اسلام» را مطرح نمود و بدینوسیله از سیاهه مشکلات و محظورات نظام کیفری اسلام، کاست.
حسین خدایار؛ رحیم نوبهار
چکیده
در برخی روایات، اقامه حد سرچشمه برکاتی برای جامعه به شمار آمده است. روایاتی دیگر هم تعطیل حد را نکوهش کرده است. ظاهر این گونه روایات به نوبه خود وجهی قدسی به حدود بخشیده و سبب شده است تا فقیهان برای حراست از حدود هرگونه انعطاف در آن را روا ندانند. روایات مربوط به تعطیل حد همزمان دستمایه برخی سختگیریها در اجرای کیفرهای حدی هم شده ...
بیشتر
در برخی روایات، اقامه حد سرچشمه برکاتی برای جامعه به شمار آمده است. روایاتی دیگر هم تعطیل حد را نکوهش کرده است. ظاهر این گونه روایات به نوبه خود وجهی قدسی به حدود بخشیده و سبب شده است تا فقیهان برای حراست از حدود هرگونه انعطاف در آن را روا ندانند. روایات مربوط به تعطیل حد همزمان دستمایه برخی سختگیریها در اجرای کیفرهای حدی هم شده است. این پژوهش، با رویکردی تحلیلی- انتقادی تاکید میکند که مفهوم اقامه حدود، فراتر از اجرای بیچون و چرای کیفر چند جرم خاص است. اقامه حدود به معنای برپاداشتن نظاممند تمامی احکام الهی است. از حکمت و رحمت شارع مقدس بسی به دور است که از میان انبوه احکام خود تنها به اجرای چند کیفر تاکید کند و بر اجرای دیگر مجازاتها و نیز بپاداشتن دیگر فرامین و اوامر تاکید نداشته باشد. همچنین برابر یافتههای این پژوهش، مقصود از نکوهش تعطیل حد در روایات، توصیه به سختگیریهای نامتعارف در کیفرهای حدی نیست؛ این روایات، سهلانگاری در اجرای مجازات، الغاگرایی کیفری، تبعیضهای ناروا در اجرای مجازات، و هر آنچه مایه ناکارآمدسازی کیفر شود را نفی میکنند. پیداست که این امر به حدود اصطلاحی اختصاص ندارد و در این باره تفاوتی میان حد و تعزیر نیست.