فقه و حقوق اسلامی
حسین خدایار
چکیده
برابر یک انگارهی رایج و شناختهشدهی فقهی، مجازاتها در اسلام، از یک نظام دوگانه پیروی میکنند. بر این پایه، جدای از جنایات، کیفرها ناگزیر یا حد هستند یا تعزیر. البته این انگارهی رایج، ماهیتاً نامنصوص و تخریجی است و منجر به شکلگیری انگارههای نامنصوص دیگری نیز شده است. از جمله اینکه، به دلیل «دونالحد» بودن کیفرهای ...
بیشتر
برابر یک انگارهی رایج و شناختهشدهی فقهی، مجازاتها در اسلام، از یک نظام دوگانه پیروی میکنند. بر این پایه، جدای از جنایات، کیفرها ناگزیر یا حد هستند یا تعزیر. البته این انگارهی رایج، ماهیتاً نامنصوص و تخریجی است و منجر به شکلگیری انگارههای نامنصوص دیگری نیز شده است. از جمله اینکه، به دلیل «دونالحد» بودن کیفرهای تعزیری، مجازاتهای سلب حیات و قطع عضو، در هر حالی حدی هستند، حتی اگر در روایات به آنها حد اطلاق نشده باشد. این امر به نوبهی خود، شناخت ماهیت برخی از مجازاتها را دشوار ساخته است. چالشهای بیپایان، در شناخت ماهیت کیفرهایی با عنوان «تعزیرات منصوص» از این جمله است. همچنین، ظاهراً شکلگیری عنوان مجرمانهی مستقل «افسادفیالارض» نیز ریشه به محظورات ناشی از انگارهی «دوگانگی کیفر» میبرد. ملاحظهی کاربرد حد و تعزیر در قرآن کریم و روایات، نشان میدهد که میتوان با عنایت به کاربردشناسی حد و تعزیر، و مبتنی بر اجتهاد و استنباط روشمند، در مقابل انگارهی «دوگانگی کیفر در اسلام»، ایدهی «چندگانگی کیفر در اسلام» را مطرح نمود و بدین وسیله از سیاههی مشکلات و محظورات نظام کیفری اسلام کاست.
حسین خدایار؛ رحیم نوبهار
چکیده
در برخی روایات، اقامه حد سرچشمه برکاتی برای جامعه به شمار آمده است. روایاتی دیگر هم تعطیل حد را نکوهش کرده است. ظاهر این گونه روایات به نوبه خود وجهی قدسی به حدود بخشیده و سبب شده است تا فقیهان برای حراست از حدود هرگونه انعطاف در آن را روا ندانند. روایات مربوط به تعطیل حد همزمان دستمایه برخی سختگیریها در اجرای کیفرهای حدی هم شده ...
بیشتر
در برخی روایات، اقامه حد سرچشمه برکاتی برای جامعه به شمار آمده است. روایاتی دیگر هم تعطیل حد را نکوهش کرده است. ظاهر این گونه روایات به نوبه خود وجهی قدسی به حدود بخشیده و سبب شده است تا فقیهان برای حراست از حدود هرگونه انعطاف در آن را روا ندانند. روایات مربوط به تعطیل حد همزمان دستمایه برخی سختگیریها در اجرای کیفرهای حدی هم شده است. این پژوهش، با رویکردی تحلیلی- انتقادی تاکید میکند که مفهوم اقامه حدود، فراتر از اجرای بیچون و چرای کیفر چند جرم خاص است. اقامه حدود به معنای برپاداشتن نظاممند تمامی احکام الهی است. از حکمت و رحمت شارع مقدس بسی به دور است که از میان انبوه احکام خود تنها به اجرای چند کیفر تاکید کند و بر اجرای دیگر مجازاتها و نیز بپاداشتن دیگر فرامین و اوامر تاکید نداشته باشد. همچنین برابر یافتههای این پژوهش، مقصود از نکوهش تعطیل حد در روایات، توصیه به سختگیریهای نامتعارف در کیفرهای حدی نیست؛ این روایات، سهلانگاری در اجرای مجازات، الغاگرایی کیفری، تبعیضهای ناروا در اجرای مجازات، و هر آنچه مایه ناکارآمدسازی کیفر شود را نفی میکنند. پیداست که این امر به حدود اصطلاحی اختصاص ندارد و در این باره تفاوتی میان حد و تعزیر نیست.